Hadi tohum toplayalım!

Sonbaharın olmazsa olmazı gelecek sezon için tohumların toplanmasıdır. Tohumları toplamanın da üç basit yöntemi vardır, bunları bilen herkes bu işi kolaylıkla yapabilir.

Yazı: Jale Çam Çetintaş

Sonbahar, mevsimlerin iç içe geçtiği, doğada görkemli renk cümbüşünün, bahçelerde bolluğun hüküm sürdüğü hasat zamanıdır. Yaz meyveleri coşkuyla ürünlerini vermeye devam ederken kışlık bitkiler de cümbüşe katılır. Lakin çiftçiler için işlerin en yoğun olduğu ikinci bahardır ve bu mevsimin en önemli işi, gelecek sezon için tohumların toplanmasıdır. Tohumları toplamanın da üç basit yöntemi vardır.

Kuru tohum toplama

Tohumlar bitki üzerinde kuruduktan sonra toplanır. Bunun için çiçek açtıktan sonra tohuma giden bitkilerin tohum taşıyan dalları kesilerek alınır, tohumlar sap ve samandan ayrılmak üzere dövülür ve son olarak da sap ve saman savrularak tohumdan ayrılır. Tahıllar, marullar, lahanagiller, turpgiller, havuçlar, kereviz, kişniş, maydanoz vs. bu şekilde tohumları alınan bitkilerdir.

Baklagiller en kolay tohumu alınan bitkilerdir; tohumlarını almak için tohum zarfları dallarında iyice kurumaya bırakılır, kuruyunca ayıklandıktan sonra saklanır.

---

Maydanoz, lavanta ve benzeri bitkilerden tohum almak içinse çiçek açan bitkilerin tohum yapması beklenir. Tohumlar dallarında iyice olgunlaşınca, henüz kurumadan dallarıyla kesilerek baş aşağı gelecek şekilde bir kesekağıdına yerleştirilir. Dallarla birlikte ağzı bağlanan kesekağıdı havadar bir yere asılır. Dallar kurudukça kesekağıdının içine dökülen tohumlar kolayca toplanır.

Marul gibi tüylü, uçucu tohumları olan bitkilerin çiçekleri bir kova içerisinde silkelenip, bir gün kadar kurumaya bırakıldıktan sonra sap ve samanından ayrılarak saklanır.

Yaş tohum toplama

Kavun, karpuz, biber, patlıcan gibi bitkilerde kullanılır. Olgunlaşan sebze veya meyve koparılıp tohumları çıkarıldıktan sonra, çer çöp ve ıskartaların ayrılması için tohumların bir kap suya konması yeterlidir. Suyun üzerinde kalanlar ıskartalar, dibe oturanlar ise dolu, iyi tohumlardır. Zamansız çimlenmemeleri için ıskartalar atıldıktan sonra kalan tohumların derhal kurutulması çok önemlidir. Sebze ve meyvenin dalından iyice olgunlaşmasını beklemek ve olgunlaştıktan sonra tohumu derhal meyveden ayırmak dikkat edilmesi gereken en önemli ayrıntıdır.

---

Biberler olgunlaşınca dalında renk değiştirir. İyice olgunlaşan biberlerin tohumları sebzenin et kısmı çürümeden veya kurumadan hemen çıkarılır; tohumlar biberin içinde kurumaya bırakıldığında çimlenme oranı düşebilir. Patlıcan tohumları, patlıcanlar dalında parlaklığını kaybedinceye kadar bekletildikten, hatta sebze çürümeye yüz tuttuktan sonra alınır. Karpuz, kavun gibi meyveler olgunlaştığında tohumları da olgunlaşmış demektir, meyve tüketilirken çekirdekleri de tohum olmak üzere ayrılır.

Fermente ederek tohum toplama

Domates ve salatalık gibi sebzelere uygulanır; yaş tohum toplama yöntemine çok benzer, ancak bu defa alınan tohumlar üzerlerine biraz su ilave edilerek birkaç gün fermente olmaya bırakılır. Çünkü fermentasyon süreci bu tohumları kaplayan, çimlenmeyi önleyici jelimsi maddeyi eritir. Su içindeki tohumlar dibe çöküp su üzerinde ince, beyazımsı bir küf tabakası oluşur. Bundan sonra tohumları meyve eti kalıntıları ve kütfen arındırmak için kaba biraz daha su ilave ederek iyice yıkamak gerekir. Kötü tohumlar, küf ve meyve etiyle birlikte su yüzüne çıkacağından bu işlem birkaç kez tekrarlanır. Daha sonra ince delikli bir süzgeçle suyu süzülen tohumlar yayılarak bir örtü, kağıt veya en iyisi bir süzgeç teli üzerinde havadar bir ortamda kurumaya bırakılır.

İyice olgunlaşan domatesler yere paralel olarak ortasından kesildiğinde tüm tohum gözleri açığa çıkar. Bir çay kaşığı yardımıyla kaba boşaltılan çekirdekler, üzerine su ilave edildikten sonra bir iki gün fermente olmaya çürümeye yüz tuttuğunda koparılır; dikey olarak yarılan salatalığın tohumları kolayca çıkarılır ve fermente edildikten sonra yıkanıp kurutulur.

Geleneksel olarak, tohum almak için ilk meyvenin tercih edilmesi öğütlenirse de, aslında meyvenin görünümü, iriliği ve ait olduğu bitkinin sağlıklı, iyi gelişmiş olması da erkenciliği kadar önemlidir. Aynı anda birden fazla çeşitten tohum alınacaksa tohumların karışmaması için her meyveden sonra ortamı temizlemek ve isim etiketlerini önceden hazır etmek karışıklığı önleyeceğinden büyük kolaylık sağlar.

Zamanı gelince tohumların çimlenebilmesi ve sağlıklı saklanabilmesi için havadar ve gölge bir ortamda kurutulmaları çok önemlidir. Tohumlar güneş ışınları veya kurutma makinesi gibi yüksek ısılara maruz bırakılmamalıdır. Kuruyan tohumların serin ve asla nemlenmeyecekleri bir ortamda muhafaza edilmeleri gerekir.

Baklagiller gibi kolay böceklenen tohumlarda iyice kurutulmuş tohumların naylon ve ağzı kapalı poşetlerde buzdolabının bir köşesinde saklanması en iyi sonucu verir. Soğuk bir ortamdan çıkıp ısıyla karışan tohumlar nemlenmemeleri için ısınana kadar kapalı poşetlerde bırakılmalıdır.

---

Bazı kaynaklarda önerilse de tohumları dondurucuya koymak risklidir, çünkü içinde en ufak bir nem kalmış tohum donunca bir daha çimlenmez. Tohumların toplanması veya sağlıklı saklanmasıyla çiftçiler için gelecek sezonun ilk hazırlığı da tamamlanmış olur, artık gönül rahatlığıyla hasat yapmak ve biraz da sonbaharın keyfini çıkarma zamanıdır.

“Atalık Tohumlar için Yetiştirici Rehberi”ni buradan okuyabilirsiniz.

Ekolojik Yaşam Rehberi, Sayı 25, 2015

Kapak fotoğrafı: Lalehan Uysal

Diğer fotoğraflar: Jale Çam Çetintaş

---