Dirençli orman dirençli sistem
Orman Genel Müdürlüğü’nün (OGM) 2024 yılı Haziran sonu istatistiklerine göre ülkemizde orman yangını sayısı, geçen senenin aynı dönemine kıyasla 2,2 kat, yanan orman alanı büyüklüğü ise 7,2 kat arttı. OGM verilerine göre bu yılın ilk altı ayında 1256 orman yangını gerçekleşti.
Yangınların; biyoçeşitliliğin zarar görmesi, atmosferdeki karbon dengesinin bozulması, orman sakinlerinin yaşam alanlarının yok olması, canlı ve cansız örtünün yok olmasıyla erozyon, sel, taşkın ve hava kirliliğinin artışı gibi pek çok etkisi var. Bu nedenle orman yangınlarının zamanında kontrol altına alınması ve söndürülmesi kadar yangına dirençli alanlar oluşturmak da ortaya çıkacak olumsuz etkilerin en az seviyeye indirilmesinde hayli önem taşıyor.
Türkiye’de orman yangınlarıyla mücadelede, öncelikle çıkan yangınların erken tespiti, erken müdahale ile kısa zamanda söndürülmesi üzerine odaklanılıyor. Oysa yaşanan deneyimler gösterdi ki, yangınların çıkmamasını sağlayacak ve hızla büyümesini engelleyecek tedbirler almak yangınların yıkıcı etkilerine karşı en etkili çözüm yolu.
Türetim Ekonomisi Derneği’nin öncüsü olduğu Orman Yangınlarına Dirençli Üretim Modelleri Projesi, orman yangını riskiyle karşı karşıya olan Ege ve Akdeniz Bölgelerinde, doğaya ve insana dost üretim yapmaya çalışan üreticilerin yangına karşı dayanıklı hale gelmesine ve üreticilerin bu çabalarının görünür kılınmasına katkı sunmayı amaçlıyor. Proje, yangın riski altındaki üreticileri güçlendirerek üreticilerle ve uzmanlarla birlikte çeşitli bilgi, belge ve deneyimi derleyerek iyi ve dirençli örneklerin yayılmasına katkı sağlamayı hedefliyor.
Orman Yangınlarına Dirençli üretim Rehberi
Proje kapsamında yapılan araştırmalar ve uzmanlardan alınan danışmanlıklar ışığında bir Orman Yangınlarına Dirençli Üretim Rehberi hazırlandı.
Orman Yangınlarına Dirençli Üretim Modelleri Projesi kapsamında yayınlanan ve Berk Butan, Duru Uslu, Oya Ayman, Prof.Dr. Tuncay Neyişçi tarafından hazırlanan Orman Yangınlarına Dirençli Üretim Rehberi, orman içinde veya sınırında üretim yapan üreticilere orman yangınlarına dirençli hale gelmelerinde kılavuz olması, orman yangınlarıyla mücadeleye dahil olan herkese ışık tutması amacıyla hazırlandı. Rehber, orman yangınlarına dair temel bilgilere, orman yangınlarına dirençli üretim modelleri oluşturabilmek için gerçekleştirilebilecek iyi uygulamalara yer veriyor.
2022 Şubatında IPCC tarafından yayınlanan “İklim Değişikliği 2022: Etkiler, Uyum ve Kırılganlık” raporuna göre Türkiye, aşırı hava olaylarına karşı Avrupa’nın en kırılgan ülkesi. Orman alanlarımızın yüzde 66’sında yılda 6’dan fazla yangın çıkıyor. Buna göre ormanlarımızın 15 milyon hektarlık kısmı yangına çok hassas. 1937’den 2022 sonuna kadar Türkiye’de toplam 119 bin 894 adet orman yangını meydana geldi. Bu 85 yılda toplam 1 milyon 864 bin 275 hektar alan yandı.
Orman Yangınlarına Dirençli Üretim Rehberinde yer alan verilere göre 2012-2022 arasındaki verilere göre, orman yangınlarının %34’lük bölümü ihmal, dikkatsizlik ve kaza, %5‘lik bölümü kasıt, % 12’lük bölümü doğal nedenlerden çıktı. Orman yangınlarının hemen hemen yarısının ise (%49) çıkış nedeni belirlenemedi. İstatistikler orman yangınlarının %12’sinin yıldırım düşmesinden kaynaklandığını ortaya koysa da bu veri, çıkan yangın sayısı dikkate alındığı göstergelerde geçerli. Yanan alanlar dikkate alındığındaysa orman yangınlarının yaklaşık %99’u ihmal, kasıt ve kaza gibi insan faaliyetlerinden kaynaklanıyor.
Türkiye’de, 2022’de ihmal ve dikkatsizlik sonucu çıkan orman yangınların %10,5’u anız yakma %6,9’u çoban ateşi, %6’sı sigara ateşi ve %1,4’ü ise piknik ateşinden kaynaklandı.
Proje danışmanlarından Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Strateji Kurulu Üyesi Oya Ayman, orman alanlarında artan insan faaliyetlerinin yangınların artmasının asıl nedeni olduğuna vurgu yapıyor: “Yanan alanlar söz konusu olduğunda çıkan yangınların yüzde 99’unun nedeni insan faaliyetleri. Son zamanlarda insan faaliyetlerinin bir parçası olan elektrik hatları da yangın çıkış nedenlerinde önemli bir yer tutuyor. Bu nedenle orman kıyısında faaliyet gösteren üretim alanlarının yangına dirençli hale getirilmesi, bunun yasal altyapısının oluşturulması ve elektrik hatlarının bakım ve onarımının ihmal edilmemesi gerekiyor. Türetim Ekonomisi Derneği’nin dirençli sistemlere ilişkin yayınladığı kitapçık, orman kıyısında ya da içindeki yaşam ve üretim alanlarının dirençli hale getirilmesi konusunda rehber oluyor.”
Oya Ayman, aynı zamanda yeni kesim alanlarında oluşan genç ormanların yangına direnç konusunda yaşlı ormanlardan daha zayıf olduğuna dikkat çekiyor: “Yangın yanıcı madde bulamazsa ilerleyemez. Oysa yere yakın dalları, neredeyse birbirine karışmış sık yapısı ile genç ormanlar yanıcı madde yükünü artırıyor. Yüksek yanıcılığa sahip iğne yapraklı ormanlarda yanıcı madde birikiminin kontrollü biçimde azaltılması, yangın yollarının bakımının yapılması, orman kıyısı ve içindeki tesislerle orman bitki örtüsü arasında tampon yollar açılması, yanıcılığı düşük ve yapraklı bitkiler dikilmesi gibi önlemler yangınların hızla yayılmasını önleyecek tedbirler arasında… Ama en önemlisi orman yangınlarının nasıl çıktığı, yayıldığı ve tahrip ediciliği konusunda kamuoyunun daha fazla bilgilenmesi ve çözüm konusunda katıımcı olması gerekiyor.”
Proje hakkında daha detaylı bilgi edinmek ve Orman Yangınlarına Dirençli Üretim Rehberine ulaşmak için https://oydu.turetimekonomisi.org/proje-hakkinda adresini ziyaret edebilirsiniz.