Ekolojik Tarımda Bitki Koruma Yöntemleri – 2

Geçtiğimiz ay başladığımız Ekolojik Tarımda Bitki Koruma Yöntemleri yazı dizimize devam ediyoruz. Bu kez, bitki korumada kullanılan iki ayrı mücadele yöntemini alt başlıklarıyla sizlere aktarıyoruz. Mekanik ve fiziksel savaş.

• Yazan: Hilal Caber [Bu yazı daha önce Buğday Dergisi’nin 31. sayısında (2005) yayımlanmıştır.]

Yazı dizimizin ilk bölümünü buradan okuyabilirsiniz.

Mekanik savaş

Mekaniksel olarak zararlıları yok edebilmek ya da zarar vermelerini önlemek için el, araç veya makineler kullanılarak yapılan mücadele yöntemidir.

1- Ezme: Yoğun olarak görülen bazı zararlıların, el veya tel fırça ile ezilmek suretiyle sayıları azaltılabilir. Meyve ağaçlarının gövdelerinde odun dokusunda galeri açarak zarar yapan Ağaç sarı kurdu, Ağaç kızıl kurdu ve (Cerambycidae) larvaları (kurtçuk), galerilerine tel sokularak öldürülür.

Patates böceğinin ergin ve larvaları büyük olduğu için kolayca görülebilir. Küçük alanlarda larva ve erginleri toplayarak yok etmek ya da patates yapraklarındaki yumurtaları ezmek son derece etkilidir.

Elma gövde kurdu (Synanthedon myopaeformis) görülen elma bahçelerinde kış döneminde meyve kabuklarında larvalar oluşur, bunlar bıçakla temizlenip, açılan yaralar macunla kapatılabilir. İlkbahar aylarında elma ağaçlarında, sürgün ve dallarda koloni halinde bulunan Elma pamuklu biti (Eriosoma lanigerum) nimf ve erginleri bir eldiven ya da tel fırça yardımıyla elle ezilerek öldürülür. Pamukta görülen pembe kurt larvaları, hasattan sonra tarlada kalan bitkilerin saplarının kesilmesiyle ortadan kaldırılır. Yine çırçır fabrikalarında pamuk lifleri alınırken, pembe kurt larvaları da ezilerek yok edilmiş olur.

2- Toplama: Özellikle koloni halinde yaşayan zararlıların kendi bulundukları bitki organlarıyla birlikte kesilip toplanarak, üründeki zararının önüne geçilebilir. Örneğin, meyve ağaçlarındaki Altın Kelebek (Euproctis chrysorrhoea) mücadelesinde kışın ağaçlar üzerinde bulunan kışlık yuvaların makasla kesilerek toplanması ve bahçeden uzaklaştırılması bir çözümdür. Akdeniz Meyve Sineği, Elma İçi Kurdu gibi zarar görmüş meyveler yere dökülünce, toplanıp bahçeden uzak bir yerde derin bir çukura gömmek zararlı sayısını önemli ölçüde azaltılır.

Turunçgillere ve şeftaliye zarar veren Bakla Zınnı (Epicometis hirta) erginleri daha hareketsiz olduğu sabah saatlerinde ağacın altına çarşaf serilerek ağaçlar silkelenir ve düşen erginler toplanıp, öldürülür. Monilya zararlısı (Sclerotinia laxa.) bulaşık ağaçların üzerindeki kuruyan dallar kesilerek bahçeden uzaklaştırılmalı, mumyalaşarak ağaçların üzerinde kalan ve yere dökülen meyveler toplanıp imha edilmelidir.

3- Engelleme: Zararlıların meydana getirecekleri ziyanı, çit, hendek, örtü ve bazı ürkütücü araçlarla azaltmak mümkündür. Örneğin, incir güvesi erginlerinin yumurtalarını yaz mevsiminde incir kurutma sergilerindeki meyveler üzerine bırakmalarını önlemek amacıyla sergiler akşamüzeri ve geceleri naylon ya da sık dokulu bir bezle örtülür. Domuzlara karşı bahçelerin kenarlarına hendek kazılır ya da çit gerilerek zararları önlenebilir.

4- Tuzaklarla yakalama:Tuzaklar böceklerin yönelimlerinden ve bazı davranışlarından yararlanmak amacıyla geliştirilmiş yakalama araçlarıdır. Tuzaklar yardımıyla zararlılar kitle halinde yakalanabilir. Her zararlının davranışına göre değişik tuzak tipleri kullanılır.

• Yapışkan tuzaklar: Çok küçük uçucu ya da alt kanatları olmadığı için uçamayan böceklere karşı bazı yapışkan maddeler tuzak olarak kullanılarak sayıları azaltılabilir. Yapışkan tuzaklar diğer tuzaklarla bir arada kullanılarak daha fazla zararlı yok edilebilir. Örneğin, yaprak bitleri, cüce ağustos böceği, kiraz sineği vb. gibi zararlılara karşı sarı renkli yapışkan tuzakla birlikte eşeysel cezbedici tuzaklara yine yapışkan sürülerek böcekler yakalanmış olur.
• Tuzak yemler: Böcekler için cezbedici maddeler, örneğin fermante olmuş meyve suları, meles, şarap tortuları, pekmez gibi maddeleri genellikle zehirli maddelerle birlikte kullanarak hem böcekleri bir yerde toplamış hem de zehirli maddenin etkisiyle öldürmüş oluruz. Örneğin yaprak bükenler (Archips spp.), salkım güvesi (Labesia botrana) gibi kelebekler melas, pekmez, şarap veya bunların karışımından oluşan cezbedici yem tuzaklarla kitle halinde yakalanabilir.
• Kışlak tuzaklar: Bazı böceklerin kışlamaları için tuzaklar hazırlanır ve bunlar kış sonlarında toplanarak üzerinde veya içinde toplanmış böcekler toplu halde öldürülür. Örneğin Danaburnu’na karşı sonbaharda sebze bahçelerinde 20-30 cm toprak derinliğine 1-2 kürek at gübresi konur ve üzeri toprakla örtüldükten sonra işaret olması için bir kazık çakılır. Bu şekilde kışlak tuzağı bahçenin farklı yerlerinde hazırlanır. At gübresi sıcak olduğu için Danaburnu nimf ve erginleri kışlamak için burada toplanır. Kış sonunda (şubat sonu gibi) buralar açılarak nimf ve erginler toplu olarak imha edilir. Küçük bahçelerde eylül ayı sonlarında parçaları veya oluklu mukavvalar sarılır, Elma iç kurdu larvaları kışlamak için burada toplanınca imha edilir.
• Engel tuzaklar: 1950 yılında Türkiye’de meydana gelen çekirge istilasına karşı engel tuzaklar başarıyla kullanılmıştır. Sürü halinde bulunan çekirge nimflerinin hareket yönüne dik olarak kilometrelerce uzunlukta 70-80 cm yüksekliğindeki çinko levhalar dik olarak yerleştirilmiştir. Sürünün geldiği yerde 1-2 metre derinliğinde ve 1 metre genişliğinde çukurlar kazılarak gelen çekirgelerin önce çinko levhaya çarpıp ardından çukura düşmesiyle üzerleri toprakla örtülüp imhası yapılmıştır.
• Işık tuzakları: Böceklerin ışık kaynağına eğiliminden yararlanmak amacıyla geliştirilmiş tuzaklardır. Değişik renkte ve nitelikteki ışığa cezbedilen böcekler, bir yüzeye çarparak tuzağın toplayıcı kısmı içine düşer ve imha edilir.
• Renk tuzakları: Böceklerin renklere eğiliminden yararlanmak amacıyla geliştirilmiştir. Genellikle sarı ver kırmızı renkte tuzaklar kullanılır. Çünkü birçok böcek türü bu renklere duyarlıdır. Genelde levha ya da silindir şeklinde olup, üzerine yapışkan sürülerek kullanılır. Örneğin kivi, fındık, şeftali bahçesi ve üzüm bağlarında görülen Dalkıran (Xyleborus dispar) mücadelesi için kırmızı renkte, yapışkan tuzaklar kullanılabilir. Diğer bir örnek ise örtü altı sebze ve süs bitkisine zarar veren Sera beyaz sinekleri (Bemisia tabaci) ve Yaprak galeri sineklerine (Liriomyza trifolii) karşı; serada 10 m2’ye yapışkan parlak sarı renkli tuzaklar mücadelede kullanılabilir. Ya da Kiraz sineğine karşı (Rhagoletis cerasi) dekara 2 adet parlak sarı yapışkan tuzak koymak mücadelede birebirdir.
• Kapanlar: Genellikle fare ve kör fareler için etkili olarak kullanılır.

Fiziksel savaş

Zararlıların yaşadıkları ortamın fiziksel özelliklerini değiştirmek şartıyla zararlıları yok etmeye veya faaliyetlerini azaltmaya yönelik çalışmalar fiziksel çalışmalar olarak adlandırılır.

1- Yüksek sıcaklıktan yararlanma: Yüksek sıcak hava, daha çok depolanmış ürünlerdeki zararlılar için kullanılır. Örneğin, ambar zararlısı böcekler 52-55 derece sıcaklıktaki etüv ve fırında ölürler

• Sıcak su: Yumru, kök, soğan gibi toprak altı organları veya çelik, fidan gibi bitki materyali üzerinde bulunan akar, nematodlar belli bir süre sıcak su içinde tutularak öldürülürler.

• Kaynar su ve kızgın su buharı: Özellikle fideliklerde ve seralarda ekimden önce 10 cm derinliğindeki toprak kaynar su ile sulanarak ya da kızgın su buharı uygulanarak toprak yüzeyindeki zararlılar yok edilir.

• Solarizasyon: Toprak, güneş radyasyonunun meydana getirdiği sıcaklık yardımıyla dezenfekte edilerek, toprak patojenleri, nematodlar, toprak böcekleri ve yabancı ot tohumlarından temizlenir. Solarizasyon uygulamasında toprak yüzeyi düzleştirildikten sonra sulama yapılarak toprak, tarla kapasitesinde suyla doldurulur. Sonra toprak saydam polietilen ile örtü, toprak yüzeyine değecek şekilde ve gergin olarak örtülür. Kenarları, hem sıcaklığın düşmesine neden olabilecek hava girişinin engellenmesi, hem de gerginliğin sağlanması için toprakla örtülür. 4-6 hafta tutulur. Bu süre içinde toprak neminin tarla kapasitesinde tutulabilmesi gerektiğinden arada bir sulama yapılabilir. Solarizasyonla toprak sıcaklığı 55 dereceye kadar yükseltilebildiğinden toprak zararlısı, patojen, yabancı ot tohumu ve akardan kurtulmuş olur.

2- Düşük sıcaklıktan yararlanma: Düşük sıcaklıklar zararlıların yaşama ve çoğalma faaliyetlerini azalttığı veya durduğu için bazı böceklere karşı savaşta yararlanılabilir. Ürünler -20 ile -30 derece sıcaklıkta bir süre tutularak zararlılar öldürülür

3- Malçlama: Bu yöntemle toprak yüzeyi canlı ya da cansız materyallerle kapatılmakta ve toprağın nem kaybı önlendiği gibi özellikle toprağa ışık geçmesi de engellendiğinden birçok yabancı ot türünün tohumlarının çimlenmesi önlenir. Bu amaçla siyah naylon, saman gibi örtü materyali kullanılmaktadır.

4- Örtücü bitki kullanımı: Örtücü bitki olarak kullanılan çavdar ve tüylü fiğ (Secale cereale) bazı geniş ve dar yapraklı yabancı ot türlerini baskı altında tutar.

5- Suya daldırma: Özellikle tohum böcekleri için kullanılır. Tohumlar ekilmeden önce suya batırılarak zararlılardan korunmuş olunur.

6- Su altında bırakma: Bitkiler bir süre su altında bırakılınca özellikle toprak altı zararlılarının bir kısmı ölür, bir kısmı da toprak yüzeyine çıkar ve böylelikle öldürülür. Bağ flokserasına karşı bulaşık bağlar kış aylarında su altında bırakılarak zararı azaltılabilir. Danaburnu, solucan, kör fare ve fare gibi zararlılar bu yolla toprak yüzeyine çıkarlar ve öldürülürler.

7- Mineral tuzlardan yararlanma: Mineral tuzların ve küllerin böcek ve akar gibi yumuşak böceklerin vücutlarında çizikler meydana getirip bu çiziklerden vücut suyunun kaybolmasıyla ölümlerine neden olmaktır. Tütünlerde Trips’lere, yaprak bitlerine karşı elenmiş ince kül veya tozlar bitkiler üzerine serpilerek zararlıların fiziksel yolla ölümlerine neden olunur.

Kaynaklar

• Organik Tarımda Yabancı Ot Yönetimi, Eda Aksoy, Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü,
• Tarımsal Zararlılarla Savaş Yöntemleri Ve İlaçları, Prof. Dr. Cezmi Öncüer, Adnan Menderes Üniversitesi, Doç. Dr. Celal Tuncer, 19 Mayıs Üni. Ziraat Fak. Bitki Koruma Bölümü
• www.tedgem.gov.tr
• www.ifoam.org
• www.essortment.com