Fosil yakıt piyasası parayla durdurulabilir mi?

Bazı ülkeler tek taraflı olarak fosil yakıtların çıkarılmasından vazgeçme kararı aldı. Peki, fosil yakıt rezervlerini yerin altında tutmak için rezerv sahiplerine ödeme yapmak doğru bir yol mu? 

Paris Anlaşması’nın hedeflerini canlı tutmak için fosil yakıtların hızlı ve yönetilebilir bir şekilde kullanımdan kaldırılması şart. Yeni fosil yakıt üretimine yönelik yatırımların derhal durdurulması, mevcut fosil yakıt altyapılarının erken emekliye ayrılması ve büyük hidrokarbon rezervlerinin terk edilmesi gerekiyor. 

Kosta Rika, Fransa ve İrlanda gibi bazı ülkeler tek taraflı olarak fosil yakıtların çıkarılmasından vazgeçme kararı aldı. Ancak, rezervleri toprakta tutmaya yönelik büyük ölçekli ve küresel olarak koordine edilmiş çabaların küresel piyasaları ve döngüleri, jeopolitik uyum çabalarınıı, ticaret akışlarını ve bölgesel ve ulusal ekonomileri nasıl etkileyeceği bilinmiyor.

Yerel ortamlarda, fosil yakıt üretimi ve ihracatından kaynaklanan devlet gelirleri ve madenciliğe bağımlı ekonomilerde istihdam kayıpları olması kaçınılmaz. Bu kaçınılmaz aksaklıkları azaltmak için, fosil yakıt rezervlerinin sahiplerine, tahakkuk edecek olası faydaları karşılamak üzere bunları çıkarmadıkları için tazminat ödenmesini öngören çeşitli politikalar öneriliyor.

Bilim insanları, fosil yakıt rezervlerini yer altında tutmak için bir dizi kurumsal mekanizma öneriyor. Bunlardan biri, kanıtlanmış rezervlerin kamu alımlarındaki kiralamaya benzer bir mekanizmayla yer altında tutulmasına olanak sağlayacak “ters açık artırma” fikri: Rekabetçi bir teklif süreci, yer altında tutulan rezerv miktarını ve rezerv sahibine ödenen fiyatı ortaya çıkarabilir. Savunucuları, böyle bir sistemin “tazminat harcamalarının asgari düzeyde tutulmasını ve rezervler üzerindeki hak sahiplerinden kira üretme potansiyeli en düşük olanların daha düşük teklifleri kabul etmesini garanti edeceğini” öne sürüyor. Ancak fiyat odaklı piyasa tabanlı bir mekanizmaya dayanan böyle bir sistemin, toplumsal olarak arzu edilen sonuçları elde etmede yetersiz kalacağı belirtiliyor.

Devletlere çıkarma faaliyetlerinden vazgeçmeleri için ödeme yapılmasındaki tutarsızlık, fosil yakıtları keşfetme ve çıkarma konusunda ters teşvikler sunulmasıdır. Ödeme varsayımının kanıtlanmış, muhtemel ve mümkün fosil yakıt rezervlerine dayanması durumunda fosil yakıt aramacılığının artması muhtemeldir. Örneğin, bir grup devletin belirli bir miktardaki geleneksel petrol kaynağından vazgeçmek için belirli bir bedel ödemeyi kabul etmesi durumunda, böyle bir hareketin dolaylı etkisi kanıtlanmış rezervlerin teşvik edilmesi olur. Bu nedenle, kaybedilen maden rezervlerinden yararlanmak isteyen devletler, kanıtlanmış rezervlerini güçlendirmeye çalışır ve bu da keşif çalışmalarını genişletir. Ayrıca, önerilen bu çerçeveye göre, vazgeçilen rezervler, zamanla pazarlık gücünü giderek artıracak olan hak sahipleri tarafından fiilen ‘fidye olarak tutuluyor’.

 Sorunun çözümüne giden yolda metalaştırmanın parametreleri ve fosil yakıtların aşamalı olarak ortadan kaldırılmasının ölçeği ve hızının tanımlanmasındaki sınırlar etrafında eleştirel tartışmalar teşvik edilmelidir.

Çeviri: Öykü Ay

Kaynak: Freddie Daley, Marcel Llavero Pasquina, The Ecologist, Pay the polluter?

Fotoğraf: Daniel G. Rego