Kuraklık tehdidine karşı suyu yönetmeyi öğrenebiliriz.
Kuraklığın hüküm sürdüğü Oaxaca’da yerli kadınlar suyu korumak için eski teknikleri yeniden canlandırıyor. Kadınlar, yağmur suyu hasadı,biyofiltreler, sulamada gri su kullanımı ve kompost tuvalet gibi uygulamalar sayesinde gelecek için daha umutlu.
Su kıtlığı geçim kaynaklarını tehdit ederken, Meksika’daki yerli kadınlar gıdaları nasıl yetiştireceklerine dair atalarından kalma bilgileri hatırlıyor.45 yaşındaki Agustina Ortiz, ABD’de geçirdiği on yılın ardından 2010 yılında Meksika’nın Oaxaca eyaletindeki memleketine döndüğünde, kendisini nasıl bir yaşamın beklediğinin farkındaydı: İçme suyu eksikliği ve yalnızca tarımla sürdürülen bir yaşam.Diğer pek çok Oaxacalı gibi Ortiz ve kocası da evlerine para gönderebilmek için daha iyi fırsatlar aramak üzere ABD’ye gitmişler. Ortiz, “Birileri yurtdışından para göndermediği sürece bir hayatınız olamaz” diyor.
Oaxaca dağları sert ve acımasız. Santa Maria Velato’daki Zapotek yerli topluluğu Xixovo, deniz seviyesinden yaklaşık 2000 m (6500 ft) yükseklikte ve eyaletin başkentinden arabayla iki saat uzaklıkta yer alıyor. Kuru, tozlu yamaçlar ve sararmış ekinler manzarayı süslüyor. Dağınık agave tarlaları, en zorlu koşullarda bile hayatın yine de bir yolunu bulduğunu hatırlatıyor.
Ortiz 2010 yılında evine döndüğünde, birlikte büyüdüğü büyük ağaçların öldüğünü ve chicalote (dikenli haşhaş) gibi şifalı bitkilerin hiçbir yerde bulunmadığını gördü. Xixovo’daki evine döndüğü ilk birkaç yıl Ortiz için tam bir kabustu. Hamileyken bile günde iki ya da üç kez, sadece eşeğinin yardımıyla su kovaları taşıyarak nehre yürümek zorunda kalmıştı.
Oaxaca, 2015 yılında tarihinin en şiddetli kuraklıklarından birini yaşadı ve eyalet topraklarının neredeyse %80’i su sıkıntısı çekti. Bu yağmur eksikliği tarımsal üretimi önemli ölçüde etkiledi ve Ortiz gibi toplulukların mahsul yetiştirmesini, taze gıdaya ulaşmasını ve hayvanlarını beslemesini zorlaştırdı. Bu sadece bölge için değil tüm ülke için devam eden bir sorun. Meksika şu anda on yıldan uzun bir süredir yaşadığı en kötü kuraklıkla mücadele ediyor ve bölge sakinleri su krizi yaşıyor.
Kendi kendine yetebilmek
Ortiz, 2019 yılında veli komitesindeki diğer annelerle birlikte çocuklarının besleyici gıdalarla beslenmelerini sağlamak için çocuklarının okulu olan Porfirio Diaz İlköğretim Okulu’nda bir sebze tarlası kurdu. Kadınlar kişniş ve yeşil fasulye gibi yerel ürünlerin yanı sıra az su gerektiren soğan, sarımsak ve turp yetiştirmeye başladı. Üründen arta kalanları ise pazarda satıyor ve elde ettikleri parayı da okulun iyileştirilmesi için kullanıyorlar. Ancak iklim krizinin etkileri sebebiyle 2019’da kuraklık baş gösterdi ve mahsulleri zarar görmeye başladı.
Aynı yıl, 30 yıl önce Mexico City’de kurulan ve kâr amacı gütmeyen Eğitim ve Sürdürülebilir Kalkınmayı Destekleme Grubu (Grupedsac) ile çalışmaya başladılar. Kuruluş, kadınlara atalarından kalma sulama yöntemlerini kullanarak suyu ve topraklarını nasıl yöneteceklerini ve kuraklığa dayanıklı endemik şifalı bitkileri nasıl yetiştireceklerini öğretmeyi amaçlıyor. Grupedsac Ortiz’in topluluğuyla çalışmaya başladığında iki temel zorluk vardı. Artan kuraklıklar ürün yetiştirmeyi zorlaştırıyordu ve geleneksel olarak erkek egemen bir kültürde yalnızca kadınlarla çalışıyorlardı. Grupedsac’ın Oaxaca’daki merkezinin direktörü Joaquin Carrillo “Çok çabuk öğrendik ki bu teknolojileri kullananlar kadınlardı ama evlerinde karar verici değillerdi. Misyonumuz onlara kendi toplumlarındaki değerlerini öğretmek oldu.” dedi.
Geleneksel olarak erkeklere bel bağlamak zorunda kalan bu kadın grubu için Grupdesac’ın ana hedeflerinden biri kendi kendine yetebilmek.
Yağmur suyunu hasat ediyorlar
Grupedsac işe, okulda 20 bin litrelik (5 bin 283 galon), çimentodan yapılan ve çok az bakım gerektiren ucuz bir su deposu olan ferro-çimento deposu inşa ederek başladı. Su deposu, normalde boşa akıp giden yağmuru topluyor ve bu su, temizlik, yemek pişirme ve okulun mahsullerini sulamak için yeniden kullanılabiliyor. Carrillo, bölgeye özgü, demir ve protein oranı yüksek sebzelere öncelik vermeyi hedeflediklerini belirtti.
Depo, bakterileri, patojenleri ve diğer zararlı parçacıkları gidermek için suyu arıtan dahili bir filtreye sahip. Bu sayede, genellikle dağlarda daha yüksek konsantrasyonlarda bulunan aşırı florun neden olduğu gastrointestinal hastalıklar ve diş hasarlarını önlüyor.
Carillo, annelerin kendi mahsullerini yetiştirme konusundaki kararlılıklarını görünce onları Grupedsac’ın eğitim gruplarına davet etmeye karar verdi. 2020 yılında Ortiz ve Xixovo’dan beş kadın daha atölye çalışmalarına katılmaya başladı. Bugüne kadar 1.500’den fazla kadın programın bir parçası oldu ve şu anda 13 topluluktan yaklaşık 280 kadın kayıtlı.
Kadınlara evlerinde kullanmaları için okulda inşa edilen su tankının bir benzeri teklif edildi. Ancak Grupsedac’ın Santa Maria Velato’dan yaklaşık bir saat uzaklıkta bulunan Ejutla de Crespo’daki eğitim merkezinde dört yıllık bir programa katılmaları gerekiyordu. Atölye çalışmaları kadınları mevcut suyu en iyi şekilde nasıl kullanacakları konusunda donatıyor ve eğitiyor, aynı zamanda onlara kompostlaştırıcı susuz tuvaletlerin nasıl inşa edileceğini ve suyu arıtmak için biyofiltrelerin nasıl kullanılacağını öğretiyor. Kadınlar eğitimlerini henüz tamamladılar ve Ortiz’in arazisinde 20 bin litrelik (5 bin 283 galon) kendi tankı kuruldu.. Tank ayrıca bulaşık yıkarken ya da duş alırken kullanılan gri suyu da depoluyor. Bu su, taş, çakıl ve kumdan oluşan ikinci bir doğal filtreleme sisteminden geçiyor.
Gri suyla sulanan ürünler
Ortiz şimdi, filtreleme sisteminden geçtikten sonra gri su ile beslenen hayvanlarını beslemek için muz, mısır ve yonca da dahil olmak üzere kendi sebzelerini yetiştiriyor. Arazisi 2,5 dönümden (1 hektar) fazla olan aileler, yağmur yağmaması nedeniyle her yıl kuruyan derin kuyuların yeniden doldurulmasına yardımcı olan sızma kanalları da kurabiliyor.
Oaxaca’da yerli topluluklarla çalışan ve kısa bir süre önce COP28’de Yerel Uyum Şampiyonları Ödülünü kazanan Espacio de Encuentro de las Culturas Originarias’ın (Geleneksel Kültürler için Buluşma Alanı) genel koordinatörü Tzinnia Carranza, bölgedeki su kıtlığının aynı zamanda mevcut az sayıdaki su kaynağını kirleten tarımsal kimyasalların aşırı kullanımının bir sonucu olduğunu söylüyor. Carranza, “Nehirlerin çoğu kirlenmiş durumda” diyor.
İklim değişikliği söz konusu olduğunda Oaxaca, tarım sektörlerinin kuraklıktan kaynaklanan önemli tehditlerle karşı karşıya olduğu Meksika’daki en hassas eyalet. Hükümet verilerine göre Oaxaca’da yıllık yağmur ortalaması 1550 mm (61 inç). Oaxaca için kayıtlara geçen en sıcak yıllardan biri olan 2023’te, kuraklık bölgedeki mahsullerin %90’ını yok etti. O yıl sadece 100 mm (3,9 inç) yağmur kaydedildi, bu da Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Ölüm Vadisi’nin bir yılda aldığı yağmur miktarından 50 mm (1,9 inç) daha az.
Sosyal değişim
Program aynı zamanda bu yerli topluluklardaki cinsiyet eşitsizliğinin temel nedenlerini de ele almayı amaçlıyor. Programa kayıt olduklarında kadınlar yıllık bir tasarruf fonu oluşturmaya teşvik ediliyor. 2016-2022 yılları arasında Oaxaca’da yapılan bir araştırma, toplumsal cinsiyet uçurumunun kadınların iklim değişikliğine karşı kırılganlığını daha da artırdığını ortaya koydu. Sınırlı eğitim, düşük okur yazarlık oranı ve kaynaklara kısıtlı erişim, aşırı hava koşullarına uyum sağlamalarını engelliyor. Araştırmacılar, kadınlara çocuk bakımı ve ev işleri yükleyen toplumsal beklentilerin, hareket kabiliyetlerini ve afetlere müdahale etme becerilerini daha da kısıtladığı sonucunu gösteriyor. Carrillo, geleneksel olarak kadınların pazarda sebze ya da hayvan satarak para kazandıklarında bunu kocalarına verdiklerini belirtiyor.
Güvenli bir gelecek için çalışmak
Program kadınların yaşamlarını sosyal bağlamda dönüştürmüş olsa da, başta su güvenliği olmak üzere zorluklar devam ediyor. Oaxaca devam eden ve şiddetlenen bir kuraklıkla karşı karşıya. Oaxaca Eyaleti İklim Değişikliği Programı’na göre 2039 yılına kadar yıllık yağış miktarı %6 oranında düşecek. Ancak Carrillo olumlu düşünmeye devam ediyor. “Tohum bu kadınlar aracılığıyla ekildi” diyerek Zapotek kadınlarının gelecek için pek çok kişiden daha donanımlı olacağını ekliyor.
Ortiz, “Çocukluğumdaki büyük ağaçları ve gölgelerini özlüyorum” diyor. “Onları yeniden büyütecek kadar yağmurumuz olmadığını biliyorum ama en azından artık hayatta kalmak için ihtiyaç duyacağımız bitkilerin bilincindeyiz.”
Çeviri: Öykü Ay
Kaynak: Stephania Corpi Arnaud, BBC, In drought-prone Oaxaca, indigenous women are reviving ancient techniques to preserve water
Fotoğraf: Stephania Corpi Arnaud