Çöpü Servete Dönüştürmenin Yolu: Siyah Asker Sineği

Prof. Dr. Volkan Dündar, organik atıkları toprak ve insan sağlığına zarar vermeden protein açısından çok değerli yem ve gübreye dönüştüren siyah asker sinek larvalarının yaşam döngüsünü anlattı.

Yazı ve Fotoğraflar: Prof. Dr. Volkan Dündar 

Siyah asker sinek larvaları organik atıkları yararlı kaynaklara dönüştürerek ekosistem içinde önemli bir işlev görürler. Organik çöplerin vahşi depolama sırasında çıkarttıkları sera gazlarının oluşumunu ve yeraltı sularının kirlenmesini önler; hastalık yayıcı karasinek ve diğer böceklerin çoğalmasını engeller. Ayrıca tavuk ve balık üretiminde çok ihtiyaç duyulan protein bakımından zengin bir yem olarak kullanılır; böylece mısır, soya, balık unu gibi yemlerin aksine doğal kaynakların, suların, tarım arazilerinin, deniz kaynaklarının tüketilmesini önler.

Siyah asker sinek (Black soldier fly- Hermetia illucens) Stratiomyidae familyasındandır.

Prepupa aşamasında ağızları kapanır ve sinek haline geldiklerinde hiç beslenmeden vücutlarında biriktirdikleri protein ve yağları harcarlar, sadece yeşil yapraklara tutunup çiftleşirler. Hastalık taşımaz, insanlara rahatsızlık ve zarar vermezler.

---

---

Yaşam döngüsü

45 günlük yaşam döngüleri 4 aşamada gerçekleşir:

Yetişkin sinek: 5-9 gün yaşar, 2. günden sonra yeşil yapraklar üstünde çiftleşir, 600-900 yumurta yapar, yumurtalarını kokuşmakta olan atıkların yakınındaki çatlaklara bırakır.

Yumurta dönemi: Yumurtalar 4 gün içinde çatlar ve larvalar kompostun içine düşer.

Larva dönemi: Larvalar kompost içinde 14 gün beslenir, dışkılar, atıkları dönüştürür. 

Pupa dönemi: Larva döneminden pre-pupa dönemine geçer, 1 hafta içinde de pupa oluşur. Bu dönem besin değerinin en yüksek olduğu dönemdir. Prepupa 16 milimetre boyunda, 0.2 gram ağırlığındadır, %45 kuru ağırlığı vardır. Kuru ağırlığının %42’si protein, % 37’si yağ, %7’si lif, % 5’i kalsiyumdan oluşur. Ayrıca eser mineraller açısından da zengindir. Yağ içeriği Omega-3 yağ asitleri açısından zengindir. Hacimsel olarak en fazla proteini barındıran form olmasının yanı sıra, tüm böcek larvaları içinde protein içeriği en fazla olan larvadır.

---

Üreme özellikleri

Siyah asker sinek larvası üretmek çok kolaydır. Larvalar 2°C sıcaklığa dayanıklıdır. 10-45°C arasında gelişirler. İdeal yetişme sıcaklığı 35°C’dir. Siyah asker sineklerin çiftleşme döneminde gün ışığı en az 13 saat, nem %30-90 arasında ve sıcaklık ise 28°C olmalıdır. Larvaların gelişimi için %70 nem ve 25-30°C sıcaklık idealdir. Kompost kuru olursa larvalar gelişemez, su göllenmesi olursa oksijensizlikten boğulurlar.

Siyah asker sinek larvalarının beslenmesinde her türlü organik atık değerlendirilebilir. Kompost, gıda atıkları, kahve telveleri, çay posaları, hayvan gübreleri… Et, yağ ve kan gibi hayvansal atıklar %10’u aşmamalıdır.

---

Çiftleşmekte olan siyah asker sinekler:

---

Siyah asker sinek larvası verimliliği

Günde 100 kilogram besin atığı veya gübreden (6.6 metrekare alanda) 10 kilo prepupa (50.000 adet prepupa) elde edilir. Bunun kuru ağırlığı 4.5 kilogramdır. 5 kilogram da kompost çıkar. Bu atık mükemmel bir solucan yemidir. Kaliforniya solucanı yetiştirenler için ucuz bir kaynaktır.

Dünyada gıda çöplerini siyah asker sinek larvaları kadar hızlı yok eden ve ürün olarak değerli yem ve gübre oluşturan başka bir sistem yoktur; enerji harcamaz, zehirli atık çıkarmaz; metan ve havayı kirleten diğer pütrifikasyon gazları oluşturmaz, insana zararlı mikroplara kaynaklık etmez; üretilmesi için ise çok az alan gerekir.

İnsan besini olabilecek kaynakları (mısır, soya, deniz balıkları) tüketmez. Balık yemi olarak tilapyalara verildiğinde her 1.3 gram prepupaya karşılık tilapya 1 gram ağırlık kazanmaktadır. Böcek dış iskeletindeki kitin tavuk ve balık immün sistemini güçlendirir, antibiyotik kullanımını azaltır.

Üreme hızları çok yüksektir, üretildikleri alanlarda karasinek çoğalmasını engeller. Çok kısa sürede nakit akışı sağlar, ekonomik getirisi yüksektir. Besleyicidir, organik atıkları verimli biçimde proteine çevirir. Bakımı, nakliyesi kolaydır, yetiştirilmesi çok fazla eğitim gerektirmez.

---

Bokaşi çöpü içinde büyüyen siyah asker sinek larvaları:

---

Siyah asker sinek larvası üretimi

Siyah asker sinekler dünyanın her yerine dağılmıştır. Çöplerin, gübrelerin, foseptik çukurlarının bulunduğu her yerde bulunurlar. Siyah asker sineklerin çiftleşip yumurta üretebilmeleri için hava sıcaklığı 25°C’nin üstünde, gün ışığı 13 saatten fazla olmalıdır.

Siyah asker sinekler çöplerin bulunduğu yerin üstünde gördükleri küçük çatlaklara yumurtlar. Çatlayan yumurtadan çıkan larvalar çöpe düşerek çürüyen yiyeceklerle beslenip prepupa haline geldikten sonra ağızları kapanır, kanca haline gelir. Bu kancayla bulunduğu yerden tırmanarak asker sineğine dönüşebileceği kuru bir yer arar. Küçük ölçekli tavuk ve balık üreticileri için yaz aylarında kullanabilecekleri larvaları, kendilerinin çok ucuza imal edebilecekleri siyah asker sinek larvası üretim kutuları hazırlamak mümkündür. İnternette bu konuda birçok “kendin yap” yöntemi bulunmaktadır.

---

Olgunlaşıp tırmanarak kendini hasat eden siyah asker sinek larvaları (prepupaları):

---

Küçük üretici için önerilen yöntem

Yedi yılık deneyimim sonucunda en düşük maliyetli ve verimli olduğunu gördüğüm yöntem; bir tabaka 2.5m×1.25m kontrplak (plywood) kullanarak hazırladığım üretim kutusudur ve 1m² üretim alanı sağlamaktadır. Bu alanda günde 15 kilo bokaşi kompostu ile besleyerek 1.5 kiloya yakın prepupa hasat edilebilmektedir. Bu miktar 50 kadar tavuğun doğal gıdalarla (fermente arpa, karakafes otu, su mercimeği, bokaşi kompostu) beslenmesindeki protein açığını kapatabilmektedir. Çok ilginç olan, bu alanda hiç karasinek bulunmamasıdır. Aynı kutuya yumurtlayan karasineklerin yumurta ve larvaları siyah asker sinek larvaları tarafından tüketildiği için ortamdaki karasinekler de yok olmaktadır.

Siyah asker sinek larvaları +4°C sıcaklıkta 6 ay canlılıklarını koruyabilmektedirler. Bu nedenle yazın üretilen larvaların bir kısmı kış boyunca kullanılmak üzere buzdolabında saklanabilmektedir. 

Siyah asker sinek larvasının 12 ay boyunca yapay ışık ve ortam sağlanarak geniş çaplı üretimi ve pazarlanması, özellikle Güneydoğu Asya ve Afrika’da yaygın olarak yapılmaktadır. Avrupa Birliği’nin gıda ile ilgili yönergeleri bu ticari üretimin yapılmasını sınırlamaktadır. Bu sınırlamada çok uluslu yem üreticilerinin baskılarının rol oynadığı ileri sürülmektedir. Şimdilik sadece balık yemi olarak üretilmesi olanağı yaratılabilmiştir. Ülkemizde Dr. Tamer Çalıkoğlu ve ekibi tarafından kapalı alanda yapay ışık, uygun sıcaklık ve nem düzenlemesiyle 12 ay sürekli üretimi sağlayan bir sistem geliştirilmiştir. Mevzuatın düzenlenmesi halinde ülkemizde de geniş çaplı üretim mümkün olabilecektir.

---

Siyah asker sinek larvası üretim kutusu: 

• 

• 

---

Siyah asker sineklerin yumurtlaması için kutuya asılan oluklu kartonlar:

---

Yazı ve fotoğraflar: Prof. Dr. Volkan Dündar

İlgili kaynaklar:

• “Arka Bahçe Permakültür Çiftliği” Facebook sayfası
• Bokaşi Kompostu eğitimi – “Sevgi Ana Çiftliği” YouTube sayfası
• Dr. Tamer Çalıkoğlu’nun “Black Soldier Fly” Türkiye Blog sayfası