Tohumu Uyandırmak: Çimlendirme

Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Uzmanı Nazım Tanrıkulu yazdı: “Tohumları sağlıklı bitkiden ve tam olgunlukta toplamak gerekir.”

Bizim yardımımıza gerek kalmadan, doğal ortamlarında kolayca yaşayabilen bitkileri, bizim istediğimiz şartlarda yaşatmak için gereksinimlerini karşılamamız gerekir. Bu şartları sağladıktan sonra elimizdeki bitki tohumlarının uyandırılması (çimlendirilmesi) için neler yapabileceğimizi öğrenelim. Bazı tohumlar kolayca uyanırken, bazılarını uyandırmak güçleşir. Kabukların sert ve kalın olması, embriyonun (tohum taslağı) gelişmemiş olması, embriyonun uykuda olması (embriyonel dormansi) gibi sebeplerle bazı tohumlar daha zor çimlenir. Bu tür durumlarda uyandırıcı şartları bilmemizde fayda var.

---

Tohumların çimlendirilmeye hazırlanması

• Dış çeperlerinde etki kısım bulunan tohumların çimlendirilmesi: Ardıç, karaçalı gibi, bazı tohumların dış çeperinde bulunan etli kısımlardan dolayı geçirgenlik azaldığından çimlenme gerçekleşmez. Bu tür durumlarda tohum etli kısımlardan ayrılmalıdır.
• Kabukları sert ve kalın olan tohumların çimlendirilmesi: Sert kabuklu tohumların suyu emip kabuklarını yumuşatmasını sağlamak amacıyla çıtlatma, zımparalama, çizme gibi işlemler uygulanır (şakayık ve defne tohumu gibi).
• Embriyonel dormansi veya salgıladıkları kimyasallar sebebiyle çimlenmeyen tohumların çimlendirilmesi: Tohumlar ekilmeden önce sıcak ve soğuk katlama dediğimiz uyandırma işlemlerine tabi tutulur. Sıcak ve soğuk katlama, tohumların sabit bir ısıda belirli bir süre bekletilmesidir.
• Tohumlar belirli bir süre bazik suda veya ılık suda bekletilebilir. Böylelikle tohumları şişirip dış kabuklarını yumuşatarak çimlenmelerini hızlandırmış oluruz. Islatma işlemini nemli bir bez içinde bekleterek de yapabiliriz.
• Tohumlar ekilmeden önce, ıslatma-kurutma uygulaması da yapılabilir. Bunun için tohumlar önce 12 saat süreyle ıslatılır, sonra 12 saat kurutulur. Bu işlemi 36 veya 48 saat sürelerle de yapabilirsiniz. Bazı tohumlarda birkaç kez işlemi tekrar etmek gerekebilir.
• Bazı tohumların çimlendirilmesinde ışıkta veya karanlıkta bekletme etkili olabilmektedir. Kereviz tohumları, karanlıkta 14 °C gibi sıcaklıkta çimlenebilmektedir.
• Bazı büyüme düzenleyicileri de çimlenmeyen tohumların çimlenmesine yardımcı olur. Gibberallinler çimlendirmeyi hızlandırıcı olarak kullanılır. Örneğin Ekinezya türlerinden Echinacea angustifolia türünün ve mahlep tohumlarının çimlendirilmesi zahmetlidir. Çimlenme engelini aşmak için tohumlar 1.000 ppm’lik çözeltide 24 saat bekletildikten sonra ekilir.

Çimlendirme için torf karışımı hazırlanır. Çimlendirme kabı olarak genellikle viyol denilen çok gözlü kaplar kullanılır. (Karışımda torf, dere kumu ve perlit karışımı kullanılabilir.

Tohumlar çimlendirme (viyol) kaplarına her göze iki üç tohum olacak şekilde ekilir. Üzerine toprak doldurulur. Sulanır. (Sulama amacıyla kullanılacak ilk sulama suyuna, zirai ürün satıcılarından kolaylıkla temin edilebilecek humik asit katılabilir. Sulama, tohumların çimlenip kendi ayakları üzerinde durabilecek fide olana kadar geçen sürede sisleme şeklinde yapılmalı. Sislemesiz doğrudan yapılan sulamada tohum kayıpları sık görülür.)

Çok küçük tohumlar için (tıbbi papatya, İstanbul kekiği vb.) kasalarda çimlendirmeyi tavsiye ederiz.

---

---

Tohumları kasalara ekmek

• Kasanın dip kısmına drenaj için küçük çakıl taşları bir sıra olacak şekilde doldurulur. Üzerine üç kısım torf, bir kısım kum olacak şekilde hazırlanan toprak karışımı doldurulur. Bir karton veya tabanı düz olan bir baskı malzemesi ile koyduğumuz toprağın en üst katmanı düzleştirilir. Bu tohumların her tarafa aynı derinlikte dağılmasını sağlar.

Tohumlar, iki kısım tohum, bir kısım kum olacak şekilde boş tuzluğa konularak; tuzluk vasıtasıyla kasaya serpiştirilir. (Kullanılan kum dere kumu olmalı, tuzlu deniz kumu olmamalı.) Üzerine de ince bir tabaka halinde elenmiş kum ve torf karışımı toprak serpiştirilir. Yine baskılanır. Sulamada tohumlara zayiat vermemek için kasa gazete kâğıdı ile kaplanabilir. Sulama için gazete kâğıdının ıslanması yeterli olacaktır. Çimlendikten sonra gazete kâğıdı kaldırılır. Hafifçe ıslatılarak sulanır. Sulama buhar şeklinde püskürtülerek yapılır.

• Birden çok tohum ekilecekse karıştırmamak için etiketlenmelidir. (Etikette tohumun adı ve ekilme tarihi olmalı.)
• Çimlenme anına kadar sulamaya devam edilir.
• Tohumlar çimlendirildikten sonra belirli bir boya ulaştıklarında kademeli olarak arazi şartlarına nakledilir. Bitki, çimlendirme ortamından, doğrudan dikileceği alana dikilmemeli; kademeli olarak aşırtılmalı. Kademeli taşıma işlemine “şaşırtma” deniyor. İlk çimlendiği ve kolay şartlarda büyüdüğü yerden, daha çetin şartlara adaptasyonu zor ola-cağından alıştıra alıştıra taşınır.

---

Bitkilerimizin soğuklardan korunması için minyatür seralar yapalım…

Kış aylarında çimlenen bitkilerimizi soğuklardan korumak için alçak tünel (minyatür sera) kullanmalıyız. Alçak tüneller genellikle doğu batı yönüne kurulur. Galveniz teller, fındık gibi kolay bükülebilen ağaç dalları, 8 mm demir, plastik boru gibi malzemelerle alçak tünellerin iskeleti hazırlanır. Bu malzemelerden temini kolay olanlar kullanılabilir. Öncelikle yarım daire şekline getirilirler. 1-1,5 metre arayla tünel oluşturma amacıyla kullanılacak yarım daire şekline getirilen malzemeler, kazıkla toprağa tutunması sağlanır. Yıkılmaması için tam merkezinden doğu batı yönünde düz bir malzeme ile bağlanır. Üzerine naylon örtülür. Arada havalandırmak amacıyla naylon açılmalıdır.

---

Yazan: Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Uzmanı Nazım Tanrıkulu

*Bu yazı Ekolojik Yaşam Rehberi’nin 6. sayısında yayımlanmıştır.

---