Yangınlara karşı “tarımsal ormancılık’’
Orman yangınlarını tarımsal ormancılık ile önlemek mümkün. Tarımsal ormancılık sistemindeki ağaçlar, atmosferden karbonu uzaklaştırarak atmosferin soğumasına yardımcı oluyor. Onarıcı otlatma yöntemi sayesinde pestisit kullanımı da azaltılabiliyor.
2017 yılında, İspanya’nın kuzeybatısında yer alan Galiçya’daki Quintela do Pando’yu çevreleyen alanın tamamı orman yangınlarına teslim oldu. Bu süre zarfında Galiçya, İber Yarımadası’nın diğer bölgelerinde de benzer bir şekilde tecrübe edildiği üzere, ekstrem ısı artışlarına maruz kaldı. Yaşanan olağandışı hava değişimleri de orman yangınlarının çoğalmasına sebebiyet verdi. Bölgedeki pek çok arazinin yangın nedeniyle kül olması, geçimini tarım ile sağlayan yerel halkı da olumsuz yönde etkiledi.
Yaşadıkları dehşeti asla unutamayacağını dile getiren çoban ve aynı zamanda bir şair olan Nieves Fernández Vidueira, orman yangınlarının çiftliğine varmadan hemen önce söndürüldüğünü fakat yangının nüfuz ettiği bölgedeki habitat ve bitki örtüsünün tamamen yok olduğunu belirtiyor.
Büyükannesinin 18 koyunu ile çobanlığa başlayan Fernández, kadın bir çoban olarak karşısına çıkan engeller ile mücadelede ilk zamanlar oldukça zorlandığını söylüyor. Günümüzde ise Fernández’in, kestane, meşe, karaağaç ve fındık ağaçları arasında otlayan ve nesli tükenme tehlikesi altında bir tür olarak sınıflandırılan 400 adet Galiçya koyunu ile hayvancılık yapmaya devam ettiğini görüyoruz. Koyunlar, karaçalı ve İskoç süpürgesi gibi likenler ve çalılar ile besleniyor.
Fernández’in kendi kendine yeten çiftliğinde, koyunlar için sürdürülebilir nitelikte yem üretimi gerçekleştiriliyor ve buna ek olarak da, et ve kestane satılıyor. Aynı zamanda, bölgenin pastoral motiflerinden etkilenerek tasarımlar yapan Fernández, çobanlığın ona ilham verdiğini ve kendisini hem özgür hem de doğanın bir parçası olarak hissettiğini belirtiyor.
Fernández’in uyguladığı hayvancılık ve tarım yöntemi ‘’tarımsal ormancılık’’ olarak nitelendiriliyor. Bu tanımlamanın kökeninde; biyolojik çeşitlilik için yaşam alanı sağlayan, kuraklığa yakın koşullarda dahi saman ve tahıl gibi mahsullerin büyümesine yardımcı olan ve nem oranını artırıcı özelliğe sahip ağaçlar arasında tarım ve hayvancılık eylemlerinin gerçekleştirilmesi yatıyor.
Tarımsal ormancılık sistemindeki ağaçlar, atmosferi soğutarak karbonun atmosferden ayrılmasını sağlıyor. Bu tarımsal çalışmalar için Galiçya’ya özgü, atalardan kalma bir tarım sistemi olan ‘’silvopasture (peçenkoru ve onarıcı otlatma)’’ terimi kullanılıyor.
Fernández’in köyünde de deneyimlendiği üzere, ‘’silvopasture’’ sistemleri önemli ekosistem hizmetleri sunuyor. ‘’Avrupa Tarımsal Ormancılık Federasyonu – EURAF’’ Başkanı María Rosa Mosquera-Losada, silvopasture sistemler dâhilinde yapılan hayvancılığın, çalı ve likenlerin biyo-kütlesini ortadan kaldırarak orman yangınları riskini azalttığının altını çiziyor. Mosquera-Losada, bu sistemlerin önemli boyutlarda karbon emilimi sağladığını da belirtiyor.
İklim krizi alevleri körüklüyor
Sıcak hava dalgalarının beraberinde getirdiği ekstrem ısı artışları nedeniyle kuraklık riski de büyük ölçüde artıyor. Örneğin, Portekiz ve Galiçya’dan esen doğu rüzgârlarının yaz dönemlerinde kuru ve ılık olması, orman yangınları riskini de önemli bir oranda artırarak yangınların devasa boyutlara ulaşmasına neden olabilecek bir seviyede. Buna ek olarak, sürü mevcudiyetinin de daha az olması, dağların otlar ve çalılıklardan daha az temizlenmesi anlamına geliyor. Bu durum da orman yangınlarının ortaya çıkmasındaki bir başka önemli etmen olarak görülüyor.
Açıklanan son verilere göre, sadece 2020 yılında Galiçya’da 36.584 hektarlık alan yandı. Bu rakam 2018 ve 2019 yıllarınında yanan toplam alandan bile daha fazla.
Galiçya Bölgesi, Avrupa’daki en yüksek orman yangını yoğunluğuna ve en büyük yanmış alanlara sahip olan bölge olarak karşımıza çıkıyor. Bununla birlikte, bu yangınlara sebebiyet veren üç ana unsur bulunuyor: 86 Fahrenheit üzerinde seyreden hava sıcaklığı, artan nem oranları ve rüzgâr hızları. İklim değişikliğinin olumsuz etkileri sebebiyle de bu unsurlar daha sık görülüyor ve etkisi daha çok tahrip edici nitelikte oluyor.
‘’WWF – Doğal Hayatı Koruma Vakfı’’nın Akdeniz Bölgesi’ne odaklanan raporuna göre, kırsal alanların ve buna bağlı olarak geleneksel tarım sistemlerinin terk edilmesi, giderek daha belirgin bir hâle gelen iklim değişikliği nedeniyle ormanların yönetimden yoksun bırakılarak verimsizleşmesine ve kırsal hanelerde koruma önlemlerinin eksik kalmasına sebebiyet veriyor. Bu yoksunluklar da orman yangınlarının başlamasında itici güç haline geliyor.
Onarıcı otlatma pestisit tasarrufu sağlıyor
Tarımsal ormancılık sisteminin ekonomik anlamda sürdürülebilirliği oldukça önemli. ‘’Bosques Naturales’’te yayımlanan bir makaleye göre, silvopasture sistemleri ile ağaçların gölgesinde yetişen kaliteli otlar sayesinde pestisitlerin kullanımında ciddi bir düşüş görülüyor ve böylelikle maddi açıdan da tasarruf sağlanıyor.
Çiftliklerin ekonomik sürdürülebilirliğini daha da arttırmak amacıyla – özellikle tekstil alanında – kenevir gibi diğer mahsullerin uygulanabilirliğinin sıklıkla denendiğine de değinmekte fayda var.
Çalışmaların önemini anlamak için daha fazla idari desteğe ihtiyaç var. Çobanlığın yaygınlaşması ve dağlık arazilerin yeterli ve planlı yönetimi, orman yangınlarını önlemede çözümün bir parçası olabilme potansiyelini elinde tutuyor. Bu görüş, Nieves Fernández Vidueira gibi birçok çoban tarafından da destek buluyor ve bu insanlar, çiftliklerde çalışan ve dağlık araziler hakkında yeterli bilgiye sahip olan kişilerin yerel yönetim mercileri tarafından desteklenmesi gerekliliğinin altını çiziyor.
Orman yangınlarının tarımsal ormancılık ile önlenebileceği noktasında birçok somut örneğin sunulması, bu alana yatırım yapılması gerektiğini ortaya koyuyor. Sonuç olarak, planlamaların doğru bir şekilde ve acil olarak uygulamaya sokulmasının orman yangınlarını önlemede oldukça önemli olduğunu da unutmamak gerekiyor.
Çeviri: Deniz Saygı
Kaynak: Spanish farmers fight forest fires with agroforestry (and many sheep) – Monica Pelliccia, Mongabay
Fotoğraflar: Mongabay